Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bugün Meclis’te partisinin küme toplantısında konuşmasının ana teması iktisat oldu. Türkiye, son 1 yılı 25-30 yılın tepesinde olan bir enflasyonla, evvelki yıla nazaran yüzde 100 yükselen kurlarla, yeni bir iktisat modeliyle, düzenlemeler, önlemler, değişiklikler ve oynaklıklarla geçirdi. Çok mevzu tartışıldı. Lakin biri öne çıkıyordu. Erdoğan da bugün yine bu bahse değindi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, konuşmasında vatandaşın beklediği taban fiyatla birlikte ekonomiyi başlığa taşıdı.
Erdoğan, Merkez Bankası’nın yüzde 9’a inen siyaset faizinden yola çıkarak ‘İstiyoruz ki yatırımcı yatırım yapsın. Haydi yatırım yapsınlar, işsizlik azalsın, üretim ve ihracat artsın.’ derken, ‘Bankadan ucuz maliyetle aldığı krediyi diğer yerde kullananları uyarıyorum, peşini bırakmayız.’ sözlerini de kullandı.
Faiz konusunda iktisattan bir ölçü anlayana herkes düşük faiz taraftarı olurken burada sorun “ne olursa, olsun” kısmında başlıyor.
Faizleri 2021 Eylül toplantısıyla evvel 4 ayda 500 baz puan, akabinde 2022’nin birinci 7 ayında beklemeye geçerek Ağustos prestijiyle tekrar 4 ayda 500 baz puan indiren Merkez Bankası burada ana aktör oluyor.
Bu indirim süreci 2021 Eylül’den bu yana uzmanlar tarafından “zamansız” olarak nitelendirildi. Fakat iktisat idaresi yeni modelin bu olduğunu söyleyerek Aralık 2021’de de dolar/TL yılın ve tarihinin tepesindeyken ismini koyarak “Türkiye İktisat Modeli” ilan edildi.
Modelde, enflasyona karşın ve hatta enflasyonla da olsa büyüme öncelikliydi. Büyüme için faizler niyet kredileri alan iş insanları yatırım yapacak, istihdam aratacak, işsizlik azalacak, Türkiye daha çok üretecek, TL’nin bedel kaybetmesi de buna eklenince ihracat patlayacak, çok para kazanacak, cari fazla verecek, rezervler artacak, enflasyon düşecekti.
Planlamalarda iktisadın kendi raylarını döşediği göz arkası edilince, iş dünyası, tüketici, bankalar, global konjonktür hatta jeopolitik birçok gelişme rüzgarın tersten esmesine neden oldu.
Öncelik üretim olunca gerçek bölüme para lazımdı. Bankalardaki kredi faizleri ne durumdaydı? Zira Merkez Bankası’nın yüzde 9 olan ve yarın Para Siyaseti toplantısında değişmezse yılı bu düzeyden kapayacak olan siyaset faizi kredi faizi değildi!
Üstteki açık mavi ticari kredi faizleri, alttaki mavi çizgi de TCMB yüklü ortalama fonlama faizi, ve tam da 2021’de faiz indirimlerinin başladığı Eylül ayının başından itibaren seyri görülüyor.
(Merkez Bankası data sisteminden alınarak grafikleştirilmiştir.)
Bu grafikte de Merkez Bankası’nın yaptığı Banka Kredileri Eğilim anketinden ve KOBİ’ler ile Büyük İşletmelerin, “Geçen üç ayda, işletmelerle ilgili kredilerin ve kredi limitlerinin onaylanmasında uygulanan Bankanız kredi standartları ne tarafta değişti?” sorusuna karşılığının 2020 yılı başından bu yana sayısal seyri.
İki grafikte de ?? büyük işletmeler için durum daha sıkışık gözüküyor. ‘Selektif’ kredilerde KOBİ’lerin önceliklendirildiği biliniyor.
Bu da üstteki geçen 3 ayın, gelecek 3 ay beklentisi halinde sorulmasını gösteriyor. Eğilimlerde yükseliş görülmüyor. Bankalarda kredi sıkılaşmasında değişen bir şey yok üzere.
Son olarak da TCMB’nin Aralık 2022 “Temel Ekonomik Gelişmeler” raporunda kredilere dair seyir de dikkat çekiyor.
Yıllık toplam kredi büyümesi ? boynunu bükmüş görünürken, bu durumda yıl boyunca periyot devir yapılan düzenlemelerle ‘kredilerin selektif’ hale gelmesinin tesiri büyük.
“13 haftalık yıllıklandırılmış” büyüme denilen bu grafik kıymetli bir gösterge zira seyri tam manasıyla yansıtıyor. Bu da ticari kredilerde (kırmızı olan) durumun tam manasıyla düzelme trendinde olmadığını da gösteriyor.
Kısaca, kredilerde düşük faiz bulmak kolay gözükmüyor, kullanım konusunda ise bankalar düzenlemelerin de tesiriyle kesenin ağzını açmış üzere görünmüyor.
