Avrupa Birliği (AB) Komitesi, birliği iştirak süreci devam eden ülkelerin Kopenhag kriterlerine ve AB müktesebatına ahenk düzeyini ortaya koyan ülke raporlarını açıkladı. Türkiye’ye münasebetim raporda, demokrasi ve insan hakları alanlarında tenkitler yer aldı. Raporda, Türkiye’de demokratik kurumların işleyişinde “ciddi eksiklikler” olduğu vurgusu yapıldı; “Demokratik gerileme, raporlama sürecinde de devam etti. Cumhurbaşkanlığı sistemindeki yapısal eksiklikler devam etti. Avrupa Kurulu’nun ve kurumlarının kilit kıymetteki tavsiyeleri hâlâ dikkate alınmadı” denildi.
‘Yetkiler denetleme olmaksızın merkezileşiyor’
Türkiye’de parlamentonun hükümetten hesap sormak için gerekli araçlara sahip olmadığı belirtilen raporda, “Anayasal yapı, yürütme, yasama ve yargı erkleri ortasında sağlam ve tesirli bir ayrım olmasını sağlamaksızın, yetkileri cumhurbaşkanlığı düzeyinde merkezileştirmeye devam etti. Tesirli bir denge-denetim sisteminin yokluğunda, yürütme erkinden demokratik yollarla hesap sorulması seçimlerle sonlu kalmaya devam ediyor” tabirleri kullanıldı.
Raporda, 15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrası yürürlüğe giren OHAL uygulamasının kaldırılmış olmasına karşın hükümet yetkililerine sıradışı yetkiler veren birtakım düzenlemelerin ve OHAL’in birtakım kısıtlayıcı ögelerinin hâlâ kaldırılmadığı belirtildi.
‘Muhalefet partileri sistematik olarak gaye alınıyor’
“Yargı, parlamentodaki muhalefet partilerinin üyelerini terörle temaslı suçlamalar üzerinden sistematik olarak amaç almaya devam ediyor” denilen raporda, “Seçimler ve siyasi partiler için yasal çerçeve sıkıntılı olmaya devam ediyor” sözleri kullanıldı.
Kayyım eleştirisi: Güneydoğuda lokal demokrasi engelleniyor
Seçilmiş belediye liderlerinin vazifeden alınıp yerlerine kayyım atanması da şu sözlerle eleştirildi: “İktidardaki koalisyon hükûmetinin muhalefet partilerinden belediye liderleri üzerindeki baskısı, lokal demokrasiyi daha da zayıflatmıştır. Muhalefet partilerinin belediye liderleri, idari ve isimli soruşturmalarla karşı karşıya kalmıştır. Güneydoğu’da lokal demokrasi önemli formda engellenmeye devam etmiştir. Güneydoğu’da, zorla vazifeden alınan belediye liderlerinin yerine hükûmet tarafından atanmış kayyumlar getirilmesine devam edilmiştir.”
‘Terörle çaba önlemleri orantılı olmalı’
“Güneydoğu’daki durum hâlâ epeyce kaygı vericidir” denilen rapor, Irak ve Suriye için orduya verilen hudut ötesi harekât yetkisinin Ekim 2021’de uzatıldığını hatırlatarak şöyle devam etti: “Terörle uğraş hükûmetin yasal hakkı olmakla birlikte, bu gayretin, insan haklarına, hukukun üstünlüğüne ve temel özgürlüklere riayet edilerek yürütülmesi temeldir. Terörle gayret önlemlerinin orantılı olması gerekmektedir. Barışçıl ve sürdürülebilir bir tahlile ulaşmak için sağlam bir siyasi sürecin yine başlatılması konusunda rastgele bir gelişme kaydedilmemiştir.”
Artı Gerçek’in haberine nazaran raporun öbür öne çıkan tespitleri şöyle:
‘Sivil toplum geriliyor’
“Sivil topluma ait mevzularda, önemli gerileme devam etmiştir. Sivil toplum kuruluşları artan baskıyla karşı karşıya kalmış ve söz, örgütlenme ve toplanma özgürlüklerinin kısıtlanmasıyla özgür hareket etme alanı azalmaya devam etmiştir. Kitle imha silahlarının yayılmasının finansmanının önlenmesine ait yeni kanun, sivil toplum kuruluşlarına ek kısıtlamalar getirmiştir.
‘Asker, polis ve istihbarat hesap vermiyor’
“Güvenlik güçlerinin sivil kontrolü konsolide edilmemiştir. Asker, polis ve istihbarat ünitelerinin hesap verebilirliği çok sonlu kalmıştır. Güvenlik kurumlarının meclis tarafından kontrolünün güçlendirilmesi gerekmektedir. Temmuz ayında Meclis, Genelkurmay Lideri’nin emeklilik yaşını 67’den 72’ye çıkararak mevcut Genelkurmay Lideri’nin bir yıl daha vazife yapmasına imkan sağlarken, hava ve deniz kuvvetleri kumandanları emekliye ayrılmıştır.
‘Kamuda yönetici durumunda kâfi bayan yok’
“Türkiye, kamu idaresi ıslahatı alanında belli düzeyde/kısmen hazırlıklıdır. Rapor periyodunda ilerleme kaydedilmemiştir. Ülke, kamu idaresi ve kamu mali idaresine ait kapsamlı bir ıslahat gündemine sahip olmamaya devam etmektedir ve hükûmet, kamu idaresi alanında kapsamlı bir ıslahat başlatmamıştır. Yönetimin hesap verebilirliği yetersizdir ve insan kaynakları idaresinin uygunlaştırılması gerekmektedir. Siyaset oluşturma süreci, ispata dayalı usullerden ve iştirakçi düzeneklerden mahrumdur. Yönetimin politikleşmesi devam etmiştir. Bayanların kamu hizmetindeki yönetici konumlarında temsil oranı düşük kalmıştır.
‘Yargının standartlara bağlılığına dair telaş artıyor’
“Türkiye’deki yargı sistemine ait hazırlıklar erken basamaktadır. 2016’dan bu yana gözlemlenen önemli gerileme rapor periyodunda devam etmiştir. Bilhassa, sistemsel olarak yargı bağımsızlığı eksikliği ve hâkim ve savcılar üzerindeki yordama karşıt baskıya ait olmak üzere telaşlar devam etmiştir. Bilhassa Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının uygulanmasının reddedilmesiyle ilişkili olarak, yargının memleketler arası standartlara ve Avrupa standartlarına bağlılığına ait kaygılar artmıştır. 2021 insan hakları hareket planı ve 2019 yargı ıslahatı stratejisinin uygulanmasına devam edilmiştir. Fakat her iki evrak de Türk yargısındaki kıymetli eksiklikleri ele almakta başarısız olmuş ve ülkenin yargı sisteminin genel işleyişinde kıymetli iyileştirmeler yapılmasına yönelik bir plan içermemiştir. Birçoğu beraat etmiş olmasına karşın, darbe teşebbüsünün akabinde misyondan alınan hâkim yahut savcıların yalnızca 515’i misyonlarına iade edilmiştir. Hâkim ve savcıların mesleğe alınmasında ve terfisinde objektif, liyakate dayalı, yeknesak ve evvelden belirlenmiş kriterlerin bulunmaması hâlâ telaş kaynağıdır.
Yolsuzluk eleştirisi
“Türkiye, yolsuzlukla uğraşa ait hazırlıklarda hala erken evrededir ve rapor periyodunda ilerleme kaydedilmemiştir. Ülke, milletlerarası yükümlülüklerinin gereği olan yolsuzlukla gayret ünitelerini kurmamıştır. Yolsuzluk davalarının kovuşturulması ve karara bağlanmasında siyasi ve yönteme karşıt nüfuz kullanımının sonlandırılması için yasal çerçevenin ve kurumsal yapının güzelleştirilmesi gerekmektedir. Kamu kurumlarının hesap verebilirliği ve şeffaflığının uygunlaştırılması gerekmektedir. Yolsuzlukla çaba stratejisi ve aksiyon planının olmaması, yolsuzlukla kararlı bir halde çaba etme iradesinin bulunmadığını göstermiştir. Avrupa Kurulu Yolsuzluğa Karşı Devletler Kümesinin (GRECO) tavsiyelerinin birçoğu şimdi yerine getirilmemiştir. Genel olarak, yolsuzluk hâlâ yaygındır ve telaş kaynağı olmaya devam etmektedir.
‘Kara para ile ilgili yasal çerçeve iyileştirilmeli’
“Türkiye, örgütlü cürümlerle gayret alanında makul seviyede hazırlıklıdır lakin genel olarak sonlu ilerleme kaydedilmiştir. Türk bilgi müdafaa mevzuatı şimdi AB müktesebatıyla uyumlu olmadığından, Europol ile ağır hatalar ve terörizmle uğraştan sorumlu Türk makamları ortasında şahsî dataların değişimine ait memleketler arası bir mutabakatın tamamlanması hâlâ beklemededir. Kara paranın aklanması ve terörizmin finansmanı ile çabayı düzenleyen yasal çerçevenin; Mali Hareket Vazife Gücü(FATF) ve Venedik Kurulunun, Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesine Ait Kanun hakkındaki tavsiyeleri doğrultusunda uygunlaştırılması gerekmektedir.
‘Demirtaş ve Kavala kararlarının ısrarla reddedilmesi tasa sebebi’
“İnsan hakları ve temel haklar alanlarındaki kötüleşme devam etmiştir. Fevkalâde hâl sırasında getirilen önlemlerin birçoğu hâlâ yürürlüktedir. Yasal çerçeve, insan haklarına ve temel haklara riayet edilmesine ait genel garantileri içermektedir, fakat mevzuatın ve uygulamanın Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi (AİHS) ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihadı ile uyumlu hâle getirilmesi gerekmektedir. Avrupa Kurulu Parlamenterler Meclisi, Türkiye’nin insan haklarına, demokrasiye ve hukukun üstünlüğüne riayet edip etmediğini izlemeye devam etmiştir. Türkiye’nin bilhassa Selahattin Demirtaş ve Osman Kavala davalarında AİHM kararlarını uygulamayı reddetmekte ısrar etmesi, yargının milletlerarası standartlara ve Avrupa standartlarına bağlılığı ve Türkiye’nin hukukun üstünlüğünü ve temel haklara hürmet gösterilmesini güçlendirme taahhüdü hakkında önemli telaşa sebep olmaktadır. Avrupa Kurulu tarafından Kavala davası kararının uygulanmaması nedeniyle Şubat 2022’de Türkiye aleyhine başlatılan ihlal prosedürü, Türkiye’nin Avrupa Kurulu üyesi olarak taahhüt ettiği insan hakları ve temel özgürlükler standartlarından uzaklaştığının bir diğer göstergesi olmuştur. Temmuz ayında Mahkeme, Türkiye’nin Kavala davasına ait 2019 tarihli AİHM kararını uygulamadığına hükmetmiştir.
“2021’de kabul edilen insan hakları aksiyon planı uygulanmaya devam etmiştir, lakin bu plan kritik bahisleri ele almamaktadır ve genel insan hakları durumunda bir güzelleşmeye yol açmamıştır.
‘İfade özgürlüğünde önemli gerileme var’
“İfade özgürlüğü alanında son yıllarda gözlenen önemli gerileme devam etmiştir. Ulusal güvenlik ve terörle uğraşa ait ceza kanunları uygulanması, Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi ve başka memleketler arası standartları ihlal etmeye ve AİHM içtihadından uzaklaşmaya devam etmiştir. Devlet kurumları tarafından uygulanan kısıtlayıcı önlemler ve isimli ve idari yollarla artan baskı, söz özgürlüğünün kullanılmasını baltalamaya devam etmiştir. Gazeteciler, insan hakları savunucuları, avukatlar, müellifler, muhalif siyasetçiler, öğrenciler, sanatkarlar ve toplumsal medya kullanıcılarına karşı açılan ceza davaları ve mahkumiyetler devam etmiştir.
“Toplanma ve örgütlenme özgürlüğü konusunda daha fazla gerileme meydana gelmiştir. Barışçıl şovlarda tekrarlanmış yasaklar, orantısız güç kullanımı ve müdahaleler ve terörle kontaklı faaliyetler yahut şov ve yürüyüş kanununa muhalefet suçlamasıyla göstericilere yönelik soruşturmalar, davalar ve idari para cezaları kelam konusu olmuştur.
‘Azınlık mensupları daha âlâ korunmalı’
“En dezavantajlı kümelerin ve azınlık mensuplarının haklarının daha âlâ korunması gerekmektedir. Roman vatandaşlar, kayıtlı işlerden büyük ölçüde dışlanmıştır ve bu vatandaşların ömür şartları önemli formda kötüleşmiştir. Azınlıklara (özellikle lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel, interseks ve queer (LGBTIQ) bireylere yönelik toplumsal cinsiyete dayalı şiddet, ayrımcılık ve nefret söylemi hâlâ önemli bir kaygı hususudur.
‘Göç ve iltica alanında ilerleme var’
“Türkiye, göç ve iltica siyaseti alanında birtakım ilerlemeler kaydetmiştir. AB-Türkiye Mutabakatı, AB ile Türkiye ortasındaki iş birliğinin ana çerçevesi olmaya devam etmiş ve AB’nin göç konusunda Türkiye ile temasları ağırlaşmıştır. İran ile kara hududunun nezareti ve korunmasına yönelik kapasitenin daha da güçlendirilmesi konusunda kimi ilerlemeler kaydedilmiştir. AB-Türkiye Mutabakatı kapsamında sistemsiz göçmenlerin Yunan adalarından iadeleri, Mart 2020’den bu yana olduğu üzere askıya alınmaya devam etmiştir. 2021’de, 2020’ye kıyasla birden fazla rotada geçiş yapan sistemsiz göçmenlerin sayısı artmıştır. Bu artış kısmen, COVID-19 pandemisini denetim altına almak için 2020 yılında bölge ülkeleri tarafından alınan önlemlerin kaldırılmasından kaynaklanıyor olabilmektedir. Her ne kadar Yunanistan’a sistemsiz geçişlerin sayısı COVID öncesi sayılara kıyasla azalmış olsa da İtalya’ya ve Kıbrıs’ın hükûmet denetimi altındaki bölgelerine sistemsiz geçişler son yıl içerisinde değerli ölçüde artmış ve yeni kaçakçılık yolları tesis edilmiştir. Türkiye, Ekim 2017’de yürürlüğe girmiş olan AB-Türkiye Geri Kabul Anlaşması’nın üçüncü ülke vatandaşlarına ait kararlarını hâlâ uygulamamaktadır. Genel olarak, Türkiye ve Yunanistan ortasındaki yasa dışı hudut geçişlerinin sayısı, AB-Türkiye Mutabakatı’nın kabul edildiği tarihten öncesine kıyasla, kayda bedel halde düşük kalmıştır.
‘Göçmenlerin sıhhat hizmetine erişimi artırılmalı’
“Türkiye, dünyadaki en büyük mülteci nüfuslarından birine mesken sahipliği yapmak ve onların gereksinimlerini karşılamak için değerli eforlar sarf etmeye devam etmiştir. Mülteciler için AB Mali Yardım Programı kapsamındaki 6 milyar Avroluk operasyonel bütçenin 4,7 milyar Avrodan fazlası Haziran 2022 itibariyle kullandırılmıştır. Mültecilerin ülkede kalış müddetlerinin uzamasına ait olarak aktif entegrasyon önlemleri alınması gerekmektedir. Göçmenlerin ve mültecilerin halk sıhhatine erişimleri artırılmalıdır. Vize serbestisinin kalan kriterleri yerine getirilmemiştir. Türkiye’nin hala vize siyasetine ait mevzuatını AB müktesebatı ile daha fazla uyumlaştırması gerekmektedir.
Dış siyaset için ‘tek taraflı’ tarifi yapıldı
“Türkiye’nin tek taraflı dış siyaseti, bilhassa Suriye ve Irak’taki askerî hareketleri ve AB’nin Rusya’ya yönelik kısıtlayıcı önlemlerine ahenk sağlamaması nedeniyle, Ortak Dış ve Güvenlik Siyaseti (ODGP) kapsamındaki AB öncelikleriyle çelişmeye devam etmiştir. Türkiye, dış ve güvenlik siyasetine ait durumlar konusunda AB’ye %7 üzere çok düşük bir oranda ahenk sağlamıştır (Ağustos 2022 itibarıyla). Yabancı savaşçıların bölgede konuşlandırılması da dâhil olmak üzere Türkiye’nin, Libya’daki askerî takviyesi, IRINI Harekatı’na yönelik süreklilik taşıyan tenkitleri ve Harekatla iş birliğinde bulunmaması, AB’nin, BM silah ambargosunun uygulanmasına tesirli bir formda katkıda bulunmasına ziyan vermektedir ve Libya konusunda çelişen yaklaşımlara yol açmıştır. Türkiye, Suriye kriziyle ilgili olarak kritik değere sahip bir aktör olmaya devam etmekte ve AB ile istikrarlı ve müreffeh bir Suriye görme gayesini paylaşmaktadır. Fakat askerî birlikleri bölgede ve Suriye’nin kuzeyindeki öteki bölgelerde kıymetli bir varlık göstermeye devam etmiştir. Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyinden kaynaklanan güvenlik telaşları, askeri hareketlerle değil siyasi ve diplomatik yollarla ve memleketler arası insancıl hukuka tam riayet edilerek ele alınmalıdır.
Tahıl mutabakatına övgü, yaptırım haline eleştiri
“Rusya’nın Ukrayna’ya saldırarak başlattığı savaş Türkiye tarafından bir savaş hâli olarak tanınmış ve Türkiye Rus saldırısını kınamıştır. Türkiye Montrö Mukavelesi’ni uygulayarak savaş gemilerinin geçişini üslerine dönen gemilerle sonlandırmıştır. Türk şirketleri Ukrayna’ya askeri mühimmat satmaya devam etmiştir. Türkiye Ukrayna ve Rusya ortasında müzakereleri kolaylaştırmayı ve tansiyonun azaltılması ve ateşkesin sağlanması üzerinde çalışmayı amaçlamıştır. Ayrıyeten Ukrayna tahılının ihracatını kolaylaştırmak için diplomatik bir teşebbüste bulunmuştur. Ukrayna ve Rusya’nın 22 Temmuz’da İstanbul’da BM ve Türkiye’nin kolaylaştırıcılığında vardığı muahede, muahedenin uygulanmasında da kolaylaştırma sağlayan Türkiye’nin yapan rolü olmadan mümkün olamazdı. Bununla birlikte Türkiye, AB’nin Rusya’ya yönelik yaptırımlarına ahenk sağlamaktan kaçınmıştır. Türkiye, Rusya ile ekonomik ve ticari ilgilerini geliştirmek üzere bir Mutabakat Zaptı imzalamıştır.
‘Kapalı Maraş kınamalara karşın açıldı’
“Doğu Akdeniz’deki tansiyonun azalmasının akabinde Aralık 2020’den bu yana AB-Türkiye ilgilerinde gözlenen düzgünleşme dinamiği, Nisan 2022’de Ege’de tansiyonun tekrar başlamasından öncesine kadar uzun aylar boyunca devam etmiştir. Kasım 2021’de, kısıtlayıcı önlemlere ait çerçevenin ikinci kere gözden geçirilmesinin akabinde Kurul, kısıtlayıcı önlemleri 12 Kasım 2022’ye kadar bir yıl daha uzatmıştır. Hâlihazırda iki kişi yaptırımlara tabidir. Rapor periyodunda Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de yetkisiz sondaj faaliyetleri bulunmamakla birlikte, tansiyon yükselmektedir. Türk savaş gemileri Kıbrıs’ın Münhasır Ekonomik Bölgesi’ndeki arama faaliyetlerini yasa dışı olarak engellemiştir. Türkiye’nin Kıbrıs’ın deniz yetki alanlarındaki askeri tatbikatları devam etmiştir. Başta AB olmak üzere milletlerarası toplumun Türkiye’nin tek taraflı adımlarını kınamasına karşın Türkiye, Kıbrıs’taki kapalı Maraş’ın tekrar açılmasına yönelik hareketlerine devam etmiştir.
“Türkiye’nin, BM Kuralı’na uygun olarak, tartışmasız bir formda âlâ komşuluk münasebetlerine, memleketler arası mutabakatlara ve meselelerin barışçıl formda tahliline, gerektiği takdirde Milletlerarası Adalet Divanına başvurmak suretiyle, bağlı kalması gerekmektedir.
“Haziran 2022’de gerçekleştirilen AB Doruğu, Türkiye’nin son periyotta tekrarlanan aksiyon ve açıklamalarından duyduğu derin tasayı lisana getirmiştir. Evvelki sonuçlarını ve Mart 2021 tarihli açıklamasını hatırlatarak Türkiye’nin tüm AB Üye Devletlerinin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne hürmet göstermesi gerektiğini yinelemiştir. AB Doruğu’nun Türkiye’den milletlerarası hukuka tam hürmet göstermesini, Doğu Akdeniz’de bölgesel istikrar ismine tansiyonu azaltmasını, âlâ komşuluk alakalarını sürdürülebilir bir formda teşvik etmesini ve milletlerarası hukuka tam hürmet göstermesini beklediğini vurgulamıştır. AB Tepesi, mükerreren, Doğu Akdeniz’de istikrarlı ve inançlı bir ortam sağlanmasının ve Türkiye ile iş birliğine dayalı ve karşılıklı çıkarları gözeten bir ilgi geliştirilmesinin AB’nin stratejik menfaatine olduğunu hatırlatmıştır. AB Doruğu, tıpkı vakitte, Türkiye’nin daha evvelki AB Doruklarının sonuçlarında öne sürülen şartları karşılaması kaydıyla ve Doğu Akdeniz’deki gerginliğin azaltılmasının devam etmesi şartıyla, kimi ortak ilgi alanlarında Türkiye ile kademeli, orantılı ve bilakis çevrilebilir formda iş birliği tesis etmeye hazır olduğunu bir sefer daha teyit etmiştir.
‘Enflasyonu frenleme teşebbüsleri başarısız’
“Ekonomik kriterlere ait olarak, Türkiye iktisadı çok ileri seviyededir, lakin rapor periyodunda ilerleme kaydedilmemiştir. Para siyasetinin yürütülmesi, kurumsal ve düzenleyici ortam üzere kıymetli ögelerde gerileme olduğundan, Türkiye’nin piyasa iktisadının düzgün işleyişine ait önemli kaygılar devam etmektedir. İktisat, COVID-19 krizinden güçlü bir halde toparlanarak 2021’de %11,4; Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin tesirlerine karşın 2022’nin birinci yarısında da %7’den fazla büyümüştür. Ülkenin çok gevşek para siyaseti ve siyaset güvenilirliğindeki eksiklik lirayı zayıflatmış; resmi enflasyonu yirmi yılın en yüksek düzeyi olan %80’in üzerine çıkarmıştır. İthal malların fiyatlarının yükselmesi, artan belirsizlik ve düşük memleketler arası rezerv düzeyleri kelam konusu olduğunda büyük bir kırılganlık olmayı sürdüren dış dengesizlikleri genişletmiştir. Bütçenin icrası planlanandan daha âlâ bir performans göstermiş; fakat, devlet borcu artmış ve maliye siyaseti, artan enflasyonu frenlemeye ve mahallî para ünitesini desteklemeye yönelik başarısız teşebbüslerin yükü altında giderek artan bir baskı altına girmiştir.
“Kurumsal ve düzenleyici ortam bilhassa öngörülebilirlik, şeffaflık ve düzenlemelerin uygulanması açısından kırılganlığını sürdürmektedir. Ticari uyuşmazlıkların tahlilinde iyileştirmelerin sağlanması tarafında kimi kıymetli adımlar atılmıştır. Yavaş bir azalmaya karşın, kayıt dışı kesim hala ekonomik faaliyetlerin değerli bir kısmını oluşturmaktadır. Fiyat tespit sistemlerine devletin müdahalesi devam etmektedir. Devlet yardımlarının verilmesinde uygulama, icra ve şeffaflığa dair uygun kurallar bulunmamaktadır. Bankacılık kesimi büyük ölçüde istikrarını korumuş; sermaye yeterliliği, düzenleyici gerekliliklerin üzerinde kalmıştır. Takipteki krediler azalmış ve kârlılık artmıştır; lakin dolarizasyon ve mali istikrar riskleri artmıştır. Pandeminin tesirinden çıkıp toparlanan işgücü piyasasında cinsiyet ayrımının fazla olması, yüksek genç işsizlik oranı ve büyük bölgesel eşitsizlikler üzere esaslı yapısal zorluklar devam etmektedir.
“Türkiye yeterli bir hazırlık seviyesine sahiptir ve raporlama periyodunda AB’deki rekabet baskısı ve piyasa güçleriyle başa çıkma kapasitesini geliştirmede hudutlu ilerleme kaydetmiştir.
‘Yatırım faaliyetleri yavaşladı’
“Türkiye, Birlik içindeki rekabet baskısı ve piyasa güçleri ile baş edebilme kapasitesini geliştirmek
bakımından âlâ seviyede hazırlıklı olup rapor periyodunda hudutlu bir ilerleme kaydetmiştir. Mesleksel eğitimin güzelleştirilmesinde kaydedilen birtakım ilerlemelere karşın, eğitim sistemi ile işgücü piyasası gereksinimlerinin eşleştirilmesindeki uyumsuzluklar devam etmektedir. Araştırma ve geliştirme harcamaları, yavaş bir süratte artmaya devam etmiş lakin hükûmetin belirlediği maksadın epey altında kalmayı sürdürmüştür. Yatırım faaliyetleri 2021’in ikinci yarısında yavaşlamıştır. Güç kaynaklarının çeşitlendirilmesi ve yenilenebilir kaynaklardan üretilen gücün hissesinin artırılmasına yönelik ilerleme devam etmiştir. Yerli girdi gerekliliği uygulamalarının genişletilmesi kaygı yaratmaktadır. Türkiye, AB-Türkiye Gümrük Birliği kapsamındaki taahhütlere alışılmamış olarak getirdiği kimi ek gümrük vergilerini kaldırmıştır; lakin, AB-Türkiye Gümrük Birliği kapsamındaki yükümlülüklerinden büyük ölçüde sapmalar, ikili ticareti engellemektedir.
“Türkiye, kamu alımları alanında orta seviyede hazırlıklıdır; fakat rapor devrinde bu hususta ilerleme kaydetmemiştir ve AB müktesebatına ahenginde büyük eksiklikler devam etmektedir. Türkiye, yerli malı teklif eden firmalar lehine tanınan fiyat avantajı ve yerli girdi tedarikine ait ayrımcı offset uygulamalarını devam ettirmektedir.
“Türkiye, istatistik alanında orta seviyede hazırlıklıdır ve rapor devrinde sonlu bir ilerleme kaydetmiştir. Rapor periyodu de dâhil olmak üzere, son birkaç yılda Türkiye İstatistik Kurumu bünyesinde sık sık yapılan idare değişiklikleri, kurumun güvenilirliğini kıymetli ölçüde zedelemiştir. Değerli ekonomik bilgilerin güvenilirliği tekraren sorgulanmıştır. Rapor devrinde rastgele bir ilerleme kaydedilmemiş olsa da, Türkiye mali denetim alanında yeterli bir hazırlık seviyesine sahiptir. Kamu İç Mali Denetim siyaset dokümanı şimdi güncellenmemiştir ve hala dolandırıcılıkla uğraş uyum ünitesi (AFCOS) ağı tekrar kurulmamıştır.
‘AB müktesebatıyla ahengi, çok sınırlı’
“Üyelik yükümlülüklerini üstlenebilme yeteneği bakımından Türkiye’nin AB müktesebatıyla ahengi, çok hudutlu kalmış ve daha çok maksada özel bir temelde sürdürülmüştür. İç pazar kümesi, AB-Türkiye Gümrük Birliği’nin düzgün işlemesi ve Türkiye’nin AB tek pazarına entegre edilmesi açısından kilit ehemmiyete sahiptir. Birçok mesleğin AB vatandaşlarına kapalı nedeniyle, emekçilerin hür dolanımı, iş kurma hakkı ve hizmet sunma serbestisi alanlarındaki hazırlıklar erken bir kademededir. Türkiye, malların hür dolanımı konusunda güzel bir hazırlık seviyesine ulaşmıştır. Ticaretin önündeki teknik maniler devam etmektedir. Yabancı mülkiyeti ve sermaye hareketi üzerinde devam eden sınırlamalara bağlı olarak, Türkiye sermayenin özgür deveranı konusunda orta seviyede hazırlıklıdır. Türkiye’nin kara para aklama ve terörün finansmanı ile çabayı düzenleyen çerçeve mevzuatında tahlil bekleyen meseleleri ele almaya devam etmesi gerekmektedir.
“Türkiye, şirketler hukuku alanında değerli ilerleme kaydetmiştir ve AB müktesebatına ahenk konusunda daha fazla ilerleme kaydetmesi gerekmektedir. Türkiye, fikri mülkiyet hukuku alanında güzel bir hazırlık seviyesine sahiptir, lakin uygulamada iyileştirmelere gereksinim vardır. Türkiye, rekabet siyaseti alanındaki hazırlıkları makul bir seviyededir. Devlet yardımı alanındaki yasal çerçeve, uygulama kapasitesi ve şeffaflıkla ilgili önemli tasalar devam etmektedir. Türkiye, finansal hizmetler alanında uygun bir hazırlık seviyesine sahiptir ve yeni alternatif finansman araçlarının geliştirilmesi de dahil olmak üzere kimi ilerlemeler kaydetmiştir. Tüketici ve sıhhatin korunmasına ait mevzuat ahengi açısından, bilhassa AB müktesebatına ahenk ve dallar ortası işbirliğinin güçlendirilmesi konusunda kimi ilerlemeler kaydedilmiştir.
“Rekabetçilik ve kapsayıcı büyüme kümesinde gerileme devam etse de, Türkiye dijital dönüşüm ve medya alanında muhakkak bir seviyede hazırlıklıdır. Türkiye’nin bilim ve araştırma alanındaki hazırlıkları epey ileri seviyededir ve Türkiye, raporlama devrinde, bilhassa 2021-2027 devri için Horizon Europe paydaşlık muahedesinin imzalanmasıyla birlikte, düzgün ilerleme kaydetmiştir. Türkiye, eğitim ve kültür konusunda orta seviyede hazırlıklıdır ve bilhassa mesleksel eğitim, ulusal yeterlilik sistemleri ve Türkiye’nin AB programlarına iştiraki açısından makul seviyede ilerleme kaydetmiştir.
“Ekonomi ile ilgili fasıllarda, iktisat ve para siyasetinde devam eden gerileme, fiyat istikrarının sağlanması ve enflasyon beklentilerinin sabitlenmesinde etkisiz siyasetlerle kendisini göstermiştir. Merkez bankası hala önemli siyasi baskı altındadır ve fonksiyonel bağımsızlığının tekrar tesis edilmesi gerekmektedir. Türkiye, işletme ve sanayi siyasetinde hudutlu ilerleme kaydetmiştir ve AB sanayi siyaseti unsurlarıyla bağdaşmayan önlemlere ait büyük zorluklar hala devam etmektedir. değinilmemiştir. Sendikal haklar, samimi toplumsal diyalog eksikliği ve ağır kayıt dışı ekonomik faaliyetlere ait telaşların devam ettiği toplumsal siyaset ve istihdam alanında raporlama periyodunda, hiçbir ilerleme kaydedilmemiştir.
“Türkiye vergilendirme konusunda orta seviyede hazırlıklı olmakla birlikte, raporlama periyodunda ilerleme kaydedilmemiştir. Vergi oranlarında sık değişikliklerin önüne geçecek ve tüm AB Üye Devletleri ile vergi bilgisi alışverişini sağlayacak net bir stratejiye muhtaçlık duyulmaktadır. Türkiye, gümrük birliği alanındaki hazırlıklarını düzgün seviyede tutsa da, bilhassa üçüncü ülke menşeli eserlerin ithalatına uygulanan kimi ek vergileri kaldırarak sonlu ilerleme kaydetmiştir. Öte yandan Türkiye’nin AB-Türkiye Gümrük Birliği kapsamındaki yükümlülüklerinden sapmaları devam etmekte ve ticarette çok sayıda rahatsız edici ögeye katkıda bulunmaktadır.
‘Daha yeterli koordine edilmiş etraf ve iklim siyasetleri oluşturulmalı’
“Yeşil Gündem ve sürdürülebilir bağlantısallık kümesinde Türkiye, ulaştırma siyasetinde orta seviyede hazırlıklıdır. Raporlama devrinde, temel olarak demiryolu nakliyatının kullanımını değerli ölçüde artırmaya yönelik bir planın kabul edilmesiyle ilgili hudutlu ilerleme kaydetmiştir. Türkiye, güç alanında orta seviyede hazırlıklıdır ve genel olarak hudutlu ilerleme kaydetmiştir. Yenilenebilir gücün yaygınlaştırılması, doğal gaz dalındaki ıslahatlar ve nükleer güvenlikle ilgili mevzuat ahengi hususlarında ilerleme devam etmiştir. Türkiye, trans-Avrupa ağları konusunda hayli ileri seviyededir ve trans-Anadolu boru sınırının problemsiz işletimi sayesinde başta güç ağları olmak üzere belli seviyede ilerleme kaydetmiştir. Bulgaristan hududunu İstanbul’a bağlayan Halkalı-Kapıkule demiryolu sınırının üretimine devam edilmiştir. Türkiye, etraf ve iklim değişikliği alanında muhakkak seviyede hazırlıklıdır, lakin raporlama devri boyunca genel olarak ilerleme kaydetmemiştir. Türkiye, iklim değişikliğine ahenk ve tesirlerinin hafifletilmesi açısından kritik etraf ve iklim sıkıntılarıyla karşı karşıyadır. Daha tezli ve daha âlâ koordine edilmiş etraf ve iklim siyasetleri oluşturulmalı ve uygulanmalıdır. Türkiye’nin hala iklim değişikliğine ait Paris Mutabakatı’na katkısını artırması ve uygulaması ve iklim hareketi müktesebatına ahengini tamamlaması gerekmektedir.
“Kaynaklar, tarım ve ahenk kümesinde Türkiye, tarım ve kırsal kalkınma alanında makul bir hazırlık seviyesine ulaşmıştır. Tarım siyasetinin AB ortak tarım siyasetinin temel unsurlarından uzaklaşmaya devam etmesi ve Türkiye’nin AB’den tarım eserleri ithalatını kısıtlamayı sürdürmesine bağlı olarak bu alandaki gerileme raporlama periyodunda devam etmiştir. Türkiye, AB’ye kıymetli ölçüde besin eserleri ihraç eden bir ülke pozisyonundadır ve raporlama devrinde besin güvenliği, veterinerlik ve bitki sıhhati siyaseti alanında sonlu ilerleme kaydetmiştir. Bu alanda AB müktesebatının eksiksiz uygulanması için hala önemli çalışmalar yürütülmesi gerektirmektedir. Türkiye, balıkçılık alanında orta seviyede hazırlıklıdır ve bilhassa yeni balıkçılık yasasının uygulanması, kaynaklar ve filo idaresi ile kontrol ve denetim hususlarında yeterli ilerleme kaydetmeye devam etmektedir. Türkiye, bölgesel siyaset ve yapısal araçların uyumu alanında orta seviyede hazırlıklıdır ve IPA II fonlarının özümsenme sürecinin hızlandırmasında kimi ilerlemeler kaydetmeye devam etmiştir. Türkiye, mali ve bütçesel kararlar alanında muhakkak bir hazırlık düzeyindedir, lakin raporlama devrinde bu alanda ilerleme kaydetmemiştir.
“Dış alakalar kümesi, Türkiye dış ilgiler alanında, bilhassa Ortak Gümrük Tarifesi’nden süregelen sapma nedeniyle kısmen hazırlıklıdır ve rapor periyodunda hudutlu ilerleme kaydetmiştir. AB-Türkiye Gümrük Birliği’ni ihlal ederek, AB Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi’nden uzaklaşmaya devam etmiştir. Türkiye’nin resmi kalkınma yardımları büyük ölçüde Türkiye’nin kendi topraklarında Suriye ile ilgili faaliyetler için insani dayanağa yönlendirilmiştir. Türkiye, dış münasebetler, güvenlik ve savunma siyaseti alanında muhakkak seviyede hazırlıklıdır. Genel olarak, Türkiye’nin dış siyaseti AB’nin Ortak Dış ve Güvenlik Siyaseti (ODGP) kapsamındaki öncelikleriyle çelişmeye devam etmiştir. Türkiye’nin Rusya’ya yönelik AB kısıtlayıcı önlemlerine ahenk sağlamaması, AB-Türkiye Gümrük Birliği kapsamında çift kullanımlı mallar dahil olmak üzere, eserlerin özgür deveranı nedeniyle bilhassa telaş vermektedir. Bu, AB’nin kısıtlayıcı önlemlerine ziyan verme riskini doğurmaktadır. Gümrük Birliği’nin işlemeye devam etmesi için tarafların mevcut kurallara tam olarak riayet etmesi ve karşılıklı itimadı sarsmaktan kaçınması gerekmektedir.
Genel olarak, birçok alanda, AB müktesebatı ile mevzuat ahengi konusunda değerli ek çalışmalara gereksinim duyulmaktadır. Tüm alanlarda, uygulama ve yürütme konusunda kayda bedel iyileştirmeler gerekmektedir. Düzenleyici makamların bağımsızlığının sağlanması ve idari kapasitenin geliştirilmesi, Türkiye tarafından daha fazla ilerleme kaydedilmesi için kilit değere sahiptir.”